Wanneer de zomer en de vakantie op hun eind beginnen te lopen is het alsof je een knoop in je maag krijgt. Alles wat nog ver weg leek en waarvan we zeiden: ‘Dat komt wel na de vakantie’, kruipt ongevraagd dichterbij. En dat gaat sneller dan je denkt. Vanaf nu moet je ‘op gang komen’ en ‘jezelf bij elkaar rapen’ en wie weet wat allemaal.

In mijn agenda staat op een van de eerste bladzijden van september: ‘Herfstprelude.’ Toen ik deze zomer op verschillende momenten door mijn herfstperiode bladerde, bleef dat woord bij mij haken en liep ik erop vast. Hoe het komt weet ik niet precies, maar het werkte meteen contraproductief. Want voor mij klinkt het alsof het tempo omhoog moet. De innerlijke motoren moeten zo worden opgevoerd dat je tot aan de kerstvakantie gas kunt geven. Zodat je dan tijdens het kerstdiner van vermoeidheid met je hoofd in je bord eten valt.

Juist in deze tijd van het jaar zouden we elkaar moeten herinneren aan het alternatief: als we voortdurend op de toppen van ons kunnen leven wordt het bestaan armetierig. Het geeft niet dat op doordeweekse dagen de motoren draaien, maar we moeten geholpen worden met gas terugnemen. Waarom zouden we, zo aan het begin van het seizoen, het team niet uitnodigen voor een feestelijke ‘herfst-temporisering’? Een gezellige avond waarop we met elkaar praten over het belang van een aangepast tempo; de motoren hoeven niet altijd op volle toeren te draaien, een beetje stationair draaien kan geen kwaad voor de machine.

Het is niet verkeerd om moe te zijn. Het is belangrijk en zelfs heel noodzakelijk. Maar als je jezelf niet toestaat met regelmatige tussenpozen uit vorm te zijn, raak je uitgeput. Tijdens die onbestemde, dreinerige dagen, wanneer je in je luie stoel zit met een dekentje over je heen, zonder energie voor doelstellingen of visiedocumenten, groei je als mens. Ooit werd deze toestand ‘vita contemplativa’ genoemd. Die woorden geven aan dat dit geen tijd van werk of slaap is. Het is de tijd van het innerlijke leven, de tijd dat je nadenkt over je eigen leven, je mogelijkheden en beperkingen, over wat eigenlijk belangrijk is.

Ik belde mijn oude vriend, bisschop Martin, en vertelde hem dat mijn geweten knaagde vanwege een onproductieve dag. Ik kreeg niet veel steun van hem. In plaats daarvan vond hij het ‘verheugend’ dat ik een hele dag had rondgehangen. ‘Daar heb je later weer wat aan’, zei hij en gaf me college over de wonderschone kunst van het lummelen. Door zijn ontspannen houding kreeg ik mijn plezier terug. ’s Avonds na ons gesprek pakte ik een taak op die ik al weken voor me uitgeschoven had. Het was in een handomdraai gedaan.

Dit is opmerkelijk. Mensen die je opjagen, die doorzeuren dat je je moet ‘vermannen’, zorgen er vrijwel altijd voor dat je je onbekwaam voelt. Maar het tegenovergestelde gebeurt als gezegende mensen zeggen: ‘Vergeet niet om af en toe te lummelen!’ En als niemand anders het zegt, dan moet je het tegen jezelf zeggen.